суббота, 5 сентября 2020 г.

საწყალო ხინკალო

 საწყალო  ხინკალო






საწყალო ხორცის ხინკალო , შენც გაიფუჭე სახელი.
ვინ მოგიგონა პირველად, იმას დაადგეს ნათელი.
შენი სამშობლო ფშავია, ბაკანი, ხონჩა, საცერი.
კაი მსუქანი ცხვრის ხორცი, ქეიფიც იმის საფერი.
წვრილი და კოხტა ნაოჭი, გაქებდეს შენი მნახველი.
ხონჩაზე იყინებოდეს წვენი ზედ ჩამონადენი.
იუკადრისე სოფელი, ასდექ, ქალაქში წახველი.
თეფშებზე წამოგასკუპეს ერთი უჯმაჯი, სამზნელი.
თავი გაქვ უშველებელი, ვინ არი იმის შამჭმელი.
გულადაც მწვანილ ჩაგიდვეს, ცოტ–ცოტა ხორცის ნაჭერი.
სირცხვილით როგორა სჩნდები, თავის წინაპრის შამრცხვენი.
ქალქაში რასაც გიზამდნენ ვერ თუ იცოდი მაგთვენი? —


пятница, 21 августа 2020 г.

ჩხიკვთა ქორწილი





ჩხიკვთა ქორწილი
ეს ამბავი დიდს, შავს, დაბურულს ტყეში მოჰხდა, სოფლებსა და ქალაქებზე დიდად მოშორებით. რა ამბავიაო? იკითხავთ. ჩხიკვთა ქორწილზე მოგახსენებთ. ჩხიკვი ზაქარა იწერდა ჯვარს ლამაზს, სიტურფით განთქმულს და მეტისმეტად ეშმაკს ჩხიკვს ქეთევანზე. ამ ორ ახალგაზრდა ფრინველს ჯვარსა სწერდა მცხოვანი ჩხიკვი თომა.


თომამ გულმოდგინედ აღაპყრო თვალნი ზეცად და წარმოთქვა: „აკურთხე, უფალო, გვირგვინი ამათი, შთაუნერგე ამათ ერთმანეთის სიყვარული და ერთგულება, განამრავლენ ესენი, ვითარცა წყალში თევზნი, ცაში ვარსკვლავნი, ჰქმენ შეუბღალავი სარეცელი მონისა შენისა ზაქარიასი და მხევლისა შენისა ქეთევანისა. ამინ“. სთქვა რა ეს, ორივეს ტურფა ყვავილების გვირგვინი დაადგა თავზე. „ამინ!“ „ამინ!“ – გაისმა გრგვინვით ხმა აქეთ-იქიდან. ამას იძახდნენ სტუმრად მოწვეულნი ფრინველნი: ჩხიკვნი, ქერონები, წიპრიები, ნიბლიები, კაკბები, გნოლები, ღობემძვრალები, ბოლოცეცხლები, ჭივჭავნი, კოდალები, გვრიტნი, მტრედნი და სხვანი მრავალნი. ტევა აღარ იყო, იმოდენა სტუმრებს მოეყარათ თავი. საქეიფოდ შვენიერი ადგილი ამოერჩიათ: ერთი ტაფობი ხშირყვავილიანი, ბალახით დაფენილი და უზარმაზარი ხეებით დაჩრდილული. ყვავილებსაც უხაროდათ, ისინიც ქორწილში იყვნენ დაპატიჟებულნი. იქვე ცივი, ანკარა წყალი გამოდიოდა. სუფრა გრძლად იყო დაფენილი და ზედ ათასნაირი საჭმელები და ხილეულობა ელაგა. რა ჯურის ჭიას და ბუზს იტყვით, აქ არ მოეტანათ, – ბალახთა თესლი ათასნაირი…

ნეფე-დედოფალი მიიწვიეს ყვავილებით დაფენილს ტახტზე და წვეულნიც წამოსხდნენ მწკრივად. გაიმართა დიდი სმეულობა და ჭმეულობა. ათასნაირი სასმელები ისმეოდა: კახური ლალისფერი ღვინო წყალივით მოდიოდა სუფრაზე… ყველამ ადღეგრძელა ნეფე-დედოფალი და ყველამაც ძღვენი მიართვა.

იქვე კოდალა მჯდარიყო ერთ ყუნჭზე ფუღუროში და იმან „მრავალჟამიერი“ დაიძახა.

– შენ, ეი, მყვირალავ, ღვინოს კი არა სვამ, შვილონიავ, და რა იქნება? ღვინო დალიე, და! – შეუძახეს კოდალას ერთხმად ფრინველთა.

– მოიცათ, კაცებო, ცოტა ხანი დამაცადეთ, ღმერთი გადღეგრძელებსთ; აქ ერთი კაი მსუქანი ჭია ვიპოვნე, ის მინდა გამოვთხარო და მერე, რამდენიც გინდა, ღვინო მასვით, ფიქრი აღარა მაქვს, გულდამსვიდებით ვიქნები, – მიუგო მათ კოდალამ და თან ნისკარტით დაუწყო ფუტურო ხეს ჩიჩქნა. ყველამ თვალი კოდალას მიაპყრო.

– აბა, შენ იცი და შენმა ვაჟკაცობამ, – მისძახოდნენ კოდალას ფრინველნი: – თუ არ გამოგიყვანია, ვაი შენს ტყავს, პურს აღარ გაჭმევთ, იცოდე.

კარგა ხანს გაუდიოდა ფუტურო ხეზე კოდალას ნისკარტს და ფეხებს ფხაკუნი და არც ტყუილად: კოდალამ გამოათრია ერთი კარგი მოგრძო ჭია, გველის ჭარის (გველის წანაყარი ტყავი) მსგავსი, და ნისკარტით მიართო ნეფე-დედოფალს.

– გაუმარჯოს ნეფეს და დედოფალს! – დაიყვირა კოდალამ მაღალის ხმით, – კამპანიასაც გაუმარჯოს, ურა!

– გაუმარჯოს, გაუმარჯოს! ურა! ყოჩაღ, კოდალა! ბარაქალა, რომ არც თავი შეირცხვინე და არც ჩვენ, – ჰყვიროდნენ ფრინველნი. თამადამ „საკარგყმო“, რადგანაც ვაჟკაცობა გამოიჩინა კოდალამ, ღვინით სავსე ჯიხვი მიაწოდა; იმანაც სულუქცევრად გადაჰკრა და გადაუგდო თამადას ცარიელი ჯიხვი. თამადად იგივე მოძღვარი ჩხიკვი თომა ამოეჩიათ.

– პურსა სჭამენ და ღვინოს სმენ, სიმღერას არ იტყვიანო, – სთქვა ყვავმა და თავის მშვენიერის ხმით შემოსძახა სუფრული. ყვავს მისცეს აქეთ-იქიდან ბანი და გაძლიერდა მღერა ისე, რომ ტყეს ჭახჭახი გაჰქონდა. მთა-ბარი ზანზარებდა. ყვავილები სიცილით იხოცებოდნენ. აქვე ახლოს ერთ თაგუნიასა ჰქონდა სორო. ხმაურობაზე საღერღელი აეშალა და გამოიხედა სოროდან გარეთ. დიდხანს უცქირა ფრინველთა ნადიმს, შექცევას, ჰხედავდა მსუქანს, ნოყიერ საჭმელებს, ფერად-ფერადს, ნაირ-ნაირს და ხარბად ჰყლაპავდა ნერწყვს ნერწყვზედ. ითმინა დიდხანს და ვეღარ მოითმინა: რაც მომივა მომივაო, სთქვა; მიცუნცულდა ახლოს, ისკუპა და პირდაპირ ნეფე-დედოფლის წინ თხილიანს სუფრაზე დასკუპდა.

– ვინც მოვიდეს, გაუმარჯოს! გაუმარჯოს წრუწუნას! – გაისმა საერთო ხმა ფრინველთა, – ჰოი, შენი ჭირიმე, რო დაგვხედე, ბიჭო! – ეუბნებოდნენ თაგვს შეზარხოშებულნი ფრინველნი.

– გაგიმარჯოთ, გაგიმარჯოთ, გენაცვალეთ, იცოცხლეთ და იხარეთ, მუდამაც ლხინი და კაი საქმე ნუ მოგიშალოსთ უფალმა დამბადებელმა, – ამბობდა თაგვი და თან ერთს გულიანს თხილს ჩასციებოდა, კბილით აკნაწუნებდა ნელ-ნელა.

– ღვინო მიართვით წრუწუნას, ღვინო, – დაიძახა თამადამ, – მაგას ჩვენოდნობამდის ბევრი აკლია.

– ღვინოს არ გიახლებით, გენაცვალეთ, თხილი ჩემის თვალის სინათლესაც მირჩევნია, თქვენ გაატარეთ დროება; მე თხილს ვაკნაწუნებ, არაფერი მიშავს.

– არ გიახლებით, რა სიტყვის პასუხია! ჰა, დალიე, თორემ თავზე დაგასხამთ ღვინოს, უთხრა შეტევით თამადამ თაგვს და ჯიხვი კოდალას მიაწოდა. კოდალამ ჩამოართო თომას ჯიხვი და მიუჯდა წრუწუნას ახლოს.

– დალიე, ე, ძმობილო, ქორწილია, განა ის ხომ არ არის! თხილი აკნაწუნო, რა ბრძანებაა! ჰაი, თუ აკნაწუნებ შენცა, ჰა, ჩამომართვი ჯიხვი-მეთქი, – უთხრა კოდალამ და თან ჯიხვი მიაწოდა.

– ვერ დავლევ, თუ ძმა ხარ, თავი დამანებე, არ შემიძლიან და რა ვქნა, რა წყალში გადავვარდე, – მიუგო მას თაგვმა და პირი მოარიდა.

– დაასხით, თავზე დაასხით მაგ ვირიშვილს, მაგას! – დაიყვირა თამადამ, – მაშ, ნეფე-დედოფალი არ უნდა ადღეგრძელო, შე ბრიყვო, შენა?!

– ჩემს დღეში ღვინო არ მისვამს, კაცებო, ეხლა უნდა დამაჩვიოთ ღვინის სმასა? როგორ იქნება, რა ახირებაა მაინც და მაინც?! პატიოსანი, დარბაისელი ხალხი ბრძანდებით. აი, ნეფე-დედოფლის სადღეგრძელოდ ერთს სოკოს გიახლებით.

– დაალეინე, დაალეინე მაგ რაზბონიკს, მაგას, ძალით უნდა დალიოს, არ შაიძლება. აქ რისთვის მოეთრეოდა, თუ ღვინოს არა სვამდა, დაალეინე, დაალეინე, – ისმოდა ფრინველთა ხმა.

კოდალამ დასტაცა წრუწუნას ცალის ხელით კისერში, მეორე ხელით პირში მიაგება ღვინით სავსე ჯიხვი და დაუწყო ძალათი სმევა.

– შენი ნება თუ იქნება, კი ვიცი, არ მიირთმევ, ვაჟბატონო, მაგრამ აქ თამადის ნებაა. უყურებ ამოდენა დუნიას, ერთი არ არის, ღვინოს არ სვამდეს. ერთი შენ გამოსჩნდი აქ ახირებული. ჰა, გაუბედე, გაუბედე, ცოდო არ არის დედის რძესავით ღვინოს პირს არიდებდე, შე უჯიშოვ, შენა?

თაგვმა რის წვალებით ჩაყლაპა რამდენიმე წვეთი და თან წრუწუნებდა, ეტყობოდა, არ ესიამოვნებოდა ღვინო.

– გაუბედე, წრუწუნავ, გაუბედე! აბა და ჰა! ემანგრე, მანგრე! ა, ყოჩაღ, ბიჭო! – დაჰკიჟინებდნენ თაგუნას ფრინველნი.

თაგუნამ დაიწკიპა, დაიჭიმა ყელის ძაფები, შეებრძოლა ღვინოს და გადაჰკრა, დასცა.ა. ხოლო ხავერდის ქულაჯაზე გადაესხა ცოტაოდენი ღვინო.

– ქულაჯაზე ნუ მასხამ ღვინოს, ე, ჩერჩეტო, განა შენს ხაჩანის ფაფანაკსა ჰგავს, რომ აგრე ბრიყვად ექცევი?! – შეუტია კოდალას. მერე ღრმად ამოიხვნეშა. სულ უკანასკნელი ყლაპიღა აკლდა და დაიყვირა: გაუმარჯოს ნეფეს და დედოფალს! გაუმარჯოს, ეჯიბო შენს ნეფეს!..

– გაუმარჯოს! გაუმარჯოს! მოცალა! მოცალაო! – ისმოდა აღტაცებული ხმა.

წრუწუნას მალე მოედო ღვინო და მოჰყვა ბაიათებს. ისე მღეროდა, რომ წრიპინით ყველას ყურები გამოუჭედა. მერე ცეკვაც დაიწყო. ხალხს სიცილით ჰხოცავდა. იმას კაჭკაჭი აჰყვა და დავლურს უვლიდნენ ორივენი. ყვავებს მუცლები ხელით ეჭირათ, იმდენს იცინოდნენ ამ სურათის მნახველნი.

– უჰ, დავიღალეო, – სთქვა ბოლოს თაგვმა; მართლაც პირზე და გულ-მკერდზე ხვითქი გადასდიოდა: იქვე სუფრის ახლოს წამოწვა. გამობურთული ფაშვი ზეცას მიაპყრო და ისე ქშინავდა.

სულ ბოლოს სუფრაზე ბულბული იჯდა, მგალობელი ჩიტი არა ლხინობდა, არ იცინოდა; დაღონებულ-დაფიქრებული უცქეროდა სეირს.

– მშვენიერო ბულბულო, რატომ შენს მშვენიერს ხმას არ გაგვაგონებო? – შესთხოვეს ბულბულს ფრინველთა.

ბულბული უარზე დადგა; განა ყოველთვისა ვარ სიმღერის იშტაზე, უგუნებოდ გახლავართო,- სთქვა მან.

როგორც იყო, ფრინველთა ხვეწნა-მუდარამ გასჭრა და ბულბულმაც დაიწყო. ფრინველთ ხმა გაკმინდეს, ბუზების ფრენა ისმოდა, ყვავილთ სული განაბეს და მოტრფიალე თვალებით შესცქეროდნენ მგოსანს. ბულბულმა დაიმღერა:

დიდება შენდა, ცათა მპყრობელო,
დიდება შენდა, ბუნების ძალო, –
დიდება, მეფევ გვირგვინოსანო,
და გადღეგრძელოს შენც, პატარძალო!
სიყვარულისას დავსწნავ გვირგვინსა,
სათნოებითა მოვქარგავ გარსა,
არ დავინანებ, ყველას შიგ ჩავქსოვ,
თუ ქვეყნად რასმე კი ვპოვებ კარგსა
და წრფელის გულით გამეტებულსა
იმას დაგადგამთ, ქალ-ვაჟო, თავსა.
სიყვარულია თვით ჩემი გული,
სხვისაც თუ ვნახხე, მომიდებს ალსა,
დღეს თქვენი ტრფობა უდიდესია
და მით იპყრობს ჩვენს გულსა და თვალსა.

ამ დროს შორიახლოს ხარირემი გამოჩენილიყო და გულმოდგინედ უგდებდა ყურსა ფრინველთა მღერას, ბულბულის სტვენას. ბულბულის სტვენამ ნაღველი აღუძრა გულში. რაღაც მოაგონდა, თვალებზე ცრემლი მოუვიდა, ამოიოხრა და გაბრუნდა, მიეფარა უღრანს ტყეს.

ფრინველთ გააბეს საერთო მღერა. ერთს სიმღერას ამბობდნენ ყველანი, ხოლო თავ-თავიანთს ხმაზე კი; ამ სიმღერაში ბუნების ქება იხატებოდა, ტყისა და დედამიწის მადლი. ამ მადლს მადლობას უძღვნიდნენ ფრინველნი. ამ დროს თვალის ვლებით გადმოიარა არწივმა; „არწივი, არწივი!“ გაისმა ხმა: „მეფე მობრძანდებაო!“ ერთბაშად ყველას ჩაუვარდათ მუცელში ენა, ხმის ამოღებას ვეღარ ჰბედავდნენ; ყველანი ცახცახმა, კანკალმა აიტანა.

მართლაც და საშინელი სანახავი იყო ამ დროს არწივი: რა უნდოდა? ერთის დატევების მეტი კი არ მოუნდებოდა, რომ მთლად ბურნუთად ექცია ფრინველთა ბრბო.

– რად შეჰკრთით, ხალხნო? ხმა ამოიღეთ. განა მეფე ჩვენს შემუსვრას იკადრებს, მოიწადინებს?! – ეტყოდა ფრინველთ ჩხიკვი მოძღვარი, – თუ მეტყვით, ამ წუთას აქ მოვიწვევ მეფეს.

ზოგნი უარზე დადგნენ; იმის თვალების ბრიალს ვინ გაუძლებსო, ამბობდნენ: ჩვენ კი ვეღარას ვისიამოვნებთ და რა იქნებაო. სხვებმა მოუწონეს, მოვიწვიოთ, მოვიწვიოთო.

მოძღვარი ჩხიკვი წავიდა სრიალით აღმა და გაუთამაშა წინ ფრინველთა მეფეს. არწივმა სიარული არ შეშალა, თითქოს ბუზი უფრინავდა წინა.

– გაუმარჯოს შენს დიდებულებას, ჩვენო მეფევ, – მისცა ქუდმოხდილმა ჩხიკვმა სალამი არწივს.

– გაუმარჯოს ჩხიკვსაც, – სთქვა მან დინჯად.

– ჩვენო დიდებულო მეფევ, გთხოვთ ქორწილში გვეწვიოთ, გთხოვთ გულით და სულით; მუხლმოყრით გევედრება მთელი შენი საყმო; თუ გვიკადრებს შენი დიდებულება, დიდად მადლობელნი დაგრჩებით, თავს შემოგევლებით.

– შეიძლება, რატომ! – სთქვა არწივმა, – გამიძეღ წინ!

ჩხიკვი დაეშვა თავქვე და არწივმაც შემოიკვეცა თავისი მძლავრი ფრთები და დაეშო თავქვე. ეს სურათი ცის მოგლეჯას ჰგავდა.

მთელი ფრინველთა გუნდი წამოიშალა და ჟივილ-ხივილით მიეგება წინ თავის მეფეს. არწივმაც თავისებური სალამი მისცა ფრინველთა კრებულს.

მოიწვიეს მეფე და დასვეს თავში. ყველანი ფეხზე იდგნენ ქუდმოხდილნი. ბულბული არა სჩანდა მხოლოდ აქ.

– შეგიძლიათ დასხდეთ, – უთხრა მათ არწივმა და ფრინველნიც უფროს-უმცროსობის წესზე დალაგდენ.

ეს ამბავი ოთხშაბათს დღეს მოჰხდა. ტყეში წასული ხალხი, თუ სამუშაოდ, თუ სანადიროდ, გაოცებული რჩებოდა. ამბობდა ყველა: ეს რა ამბავია, რამ გააწყო ჩიტები, რომ ერთის ხმაც აღარსაიდან ისმისო.

ხალხმა რა იცოდა, თუ ფრინველნი ჩხიკვთა ქორწილში იყვნენ, – განცხრომასა და ქეიფში.

არწივს მიართვეს ღვინო ჯიხვებით. იგი დაუზარებლივ სვამდა და ძლიერაც გამხიარულდა; შემოსძახა თავისი საზარელი ხმით რაღაც საგმირო სიმღერა; ყველას ტანში ჟრუანტელმა დაუარა.

– ღმერთო, – ეხვეწებოდნენ ყველანი ღმერთს, – ღმერთო, ნუ გააჯავრებ ნურაფრით ჩვენს მეფეს, თორემ გაგვჟუჟავს ერთ წამშიო.

არწივი მაინც არა ჯავრობდა, სთხოვდა ფრინველთ ემხიარულათ, ემღერათ, ეცეკვათ, მაგრამ ფრინველთ რაღაც გუნება გადაუბრუნდათ. არ იცოდნენ, რა დაემართათ, რომ ფრინველებისთვის გაბედულება მიეცა, არწივმა უბრძანა შთაებერათ ბუკ-ნაღარისათვის.

ბრძანება იმავე წუთას ასრულდა და არწივმაც დაიწყო ბობღვა თავის მძლავრის კლანჭებით: სულ გათელა თითქმის ის ყვავილიანი ადგილი.

მაინც კიდევ ვერავინ ჰბედავდა თამაშობას. ბოლოს ისევ წრუწუნამ გაჰბედა: ისეთი ლეკური დაუარა, ისეთს ბუქნაში ამოდიოდა, რომ მტვერი ცასა სწვდებოდა.

ერთხელ გატაცებული და გაცხარებული არწივსაც კი გადაახტა თავზე. ცოტა არ იყოს, ეწყინა მეფეს ყმის ასეთი ბრიყვული ქცევა, მაგრამ ზრდილობისა და შემთხვევის გამო, არაფერი უთხრა, მხოლოდ შეუბღვირა კი ერთხელ ისე, რომ თაგუნამ შიშისაგან კინაღამ სული განუტევა. მაინც ამ შებღვერვის შემდეგ წრუწუნა კაცად აღარ ვარგოდა, გახდა ავად, წავიდა და დაწვა ერთის ხის ძირას, ზედ ერთი ხმელი ვერხვის ფოთოლი წაიხურა.

ფრინველებში ყველაზე თამამად კოდალა იქცეოდა, კარგა გადაკრულიც გახლდათ და ისეთს ბაიათებს გაჰკიოდა, რომ მთელი მთა-ბარი ინძრეოდა. კოდალა ეხლა იქამდის გათამამდა, რომ მეფესაც აუხირდა.

– შენ მეფობა ვინ მოგცაო, – უთხრა მან არწივს, – ჩვენ როდის ამოგირჩიეთო.

– ბიჭო, შე ოჯახქორო, სუ, გაჩუმდი, რას ამბობ, შე თავხედო? – წასჩურჩულეს ფრინველთა.

– არც გავჩუმდები და არცა! რად უნდა გავჩუმდე, რაო ჩემო?!. – ამბობდა კვლავ შეზარხოშებული კოდალა. – თქვენ რა ხალხი ხართ? გული-გულში ყველას გეჯავრებათ, შვილოსან, და პირში კი ვერაფერს ეუბნებით. ბიჭობა პირად თქმაა.

არწივმა ბევრი იცინა კოდალას ახირებაზე, მაგრამ ფრინველთა ითაკილეს მეფის შეურაცხყოფა, შეიპყრეს კოდალა, ნისკარტში წბილა გაუყარეს და იქვე ხეზე მიაკრეს. დაღონდა კოდალა, აღარ იღებს ხმას, არ ესმის, რისთვის დასაჯეს ასე სასტიკად.

ფრინველნი რომ ამ გაზიდულობაში იყვნენ, მელა მოჰპარვოდათ ახლო. დიდხანს უთვალთვალა ცბიერმა ცხოველმა ტყის პირიდან და უცდიდა დროს, ფიქრობდა, ჯერ კარგად დათვრნენ, მაშინაა ჩემი დროვო. მელა იმ დროს დაინახეს, რომ ის-ის იყო უნდა ნეფე-დედოფლისათვის ეტაცა პირი. ატყდა ხმა, ყვირილი, აიშალა ფრინველთა გუნდი, ხოლო ნისკარტაღერებული არწივი ეძგერა მელას და ერთს წამს სული გააფრთხობინა. ფრინველნი გაიფანტნენ: ზოგი ხეებზე შესხდა, სხვა მაღლა ტრიალებდა. დაბლა არწივი და კოდალაღა დარჩა; ავადმყოფმა თაგვმაც განგაშის ხმაზე სორო მოძებნა. არწივმა კოდალაც გაათავისუფლა და უთხრა: ეგ მიქარვა მიაპტიებია, რადგანაც ნასვამი იყავი, და მერე აღარ გაბედო, თორემ ვაი შენს ტყავსო. თვითონაც აფრინდა, აფრინდა მაღლა, თითქოს ცას მიეკრაო, და იქ ირგვლივ დაიწყო ტრიალი. ქეთევანი და ზაქარაც მიეფარნენ უღრან ტყეს: ერთმანეთის ალერსში და კოცნა-ხვევნაში გაატარეს ის დღე და საღამოდ ერთის წიფლის ტოტზე დაეძინათ გვერდის-გვერდ.

ქორწილი თბილისში

ქორწილი თბილისში

ქორწილი თბილისში — ქართული ხალხური ქორწილის ნაირსახეობა, რომლის თავისებურებები ჩამოყალიბდა რთული სოციალური აგებულების მქონე (მუშები, ხელოსნები, ვაჭრები, მოსამსახურეები, თავადაზნაურები, სოფელს ნახევრად მოწყვეტილი გლეხობა) და ეთნიკურად ჭრელი მოსახლეობის (ებრაელები, რუსები, ოსები, სომხები, აზერბაიჯანელები, ბერძნები და სხვა) თანაცხოვრების პირობებში.

მიუხედავად იმისა, საქორწინო ინსტიტუტის ქარგა მთლიანად ქართულია და ისტორიული სიღრმეებიდან მომდინარეობს. თბილისური ქორწილის მრავალფეროვანი რიტუალებიდან განსაკუთრებული ორიგინალურობით გამოირჩეოდა საქორწინო წყვილთა შერჩევის პერიოდი, რაშიც წამყვან როლს ასრულებდნენ პროფესიონალი მაჭანკლები. ისინი ქალს „სინჯავდნენ“ საზოგადოებრივ თავშეყრის ადგილებში, როგორიცაა აბანოები, სადაც ისინი მოლაპარაკებას აწარმოებდნენ ნიშანზე, მზითევზე, საქორწინო ხარჯზე, მის ანაზღაურებაზე (მაჭანკლის გასამრჯელოზე) და ა. შ. თავადაზნაურთა და დიდვაჭართა წრეში „მზითვის წიგნი“, ქალის პირადი ნივთებისა და საოჯახო მოხმარების საგნებთან ერთად, ფულად გამოსაღებსაც შეიცავდა. მზითევი ქალის საკუთრება და ქონებრივ-უფლებრივი მდგომარეობის მაჩვენებელი იყო. დაბალი ფენის მოქალაქეებში (წვრილი ხელოსნები, ამქრის მუშები და სხვა) საქორწინო გარიგება მთავრდებოდა უმზითვოდ – მცირეოდენი ნიშნის მიტანითა და მოლაპარაკებით. სოციალურ-წოდებრივი მდგომარეობა არსებით როლს ასრულებდა საქორწინო ურთიერთობის ჩამოყალიბებაში. საქმროს ოჯახში მზითევს ქორწილის წინა დღეს აგზავნიდნენ ეს იყო დიდი თეატრალიზებული სანახაობა, რასაც მთელი უბანი ესწრებოდა. სანახაობრივად ასევე გამოირჩეოდა ჯვრისწერაც, რომელიც საქორწინო გვირგვინების დადგმითა და ბეჭდების გაცვლით მთავრდებოდა. გვირგვინით კურთხევა სიმბოლურად წყვილთან შეუღლებაში ზეციურ-ღვთაებრივი ძალების მონაწილეობას გამოხატავდა. ამიერიდან ნეფე-პატარძალი მეუფე (მეფე) და დედუფალი (დედოფალი) ხდებოდა. ნაყოფიერების მომნიჭებელი და ავი თვალისაგან დაცვის მაგიურ-რელიგიური ნიშნით აღბეჭდილი ძველი ქართული რიტუალებიდან თბილისურ ქორწილს გვიანობამდე შემორჩა ჯვარდაწერილთა გადაჯვარედინებული ხმლების ქვეშ გატარების, ოჯახის ზღურბლზე თიხის ჯამის (ან თეფშის) გატეხის, ტკბილი სუფრის გაშლისა და პატარძლის კალთაში ბავშვის ჩაგორების ჩვეულება.

თბილისური ქორწილის ყველაზე მნიშვნელოვანი ეტაპი იყო საქორწილო სუფრა, ლხინი. შეძლებულ ოჯახებში იგი სამ დღეს (ან უფრო მეტ ხანს) გრძელდებოდა, დაქირავებული მუსიკით, მოშაირე მოხოტბეებით, მუხამბაზებით, ზურნა-დუდუკით, შაბაშითა და მაყრიონით. სხვადასხვა სოციალური ფენას შორის გამოირჩეოდა ხელოსანთა ამქრები, რომლებიც ყარაჩოხელი აშუღების თანხლებით, წითელი ბაფთით მორთული ყოჩით, ზურნა-დუდუკით, არღნით, თავიანთი დროშებითა და ნაირფერად მორთული ფაეტონებით ძველი თბილისის კოლორიტულ სახეს ქმნიდნენ.

მეტად მრავალფეროვანი და მდიდრული იყო თავად სუფრაც. ტრადიციულად, ქართული სამზარეულოს გვერდით თანდათან გზას იკაფავდა ევროპისა და კავკასიის სამზარეულოს კერძები. ღვინის სმის წესი, სასმისები, სადღეგრძელოების რიგი და თანმიმდევრობა კი-ნაკლებად იცვლებოდა. ნეფე-პატარძლის გარდა, სუფრის მთავარი პერსონაჟი იყო თამადა. ის ოჯახის ახლობელი, სასიამოვნო მოსაუბრე და კარგი მსმენელი, სუფრის ტრადიციების მცოდნე და მომლხენი, გამოცდილი და ავტორიტეტული პირი უნდა ყოფილიყო. ქალაქური ქორწილის სუფრის თამადა ტრადიციულად ქართული სუფრის თამადის პურის ფულის წინამძღოლის განვითარების სახეა, მთელი თავისი ეროვნული ხასიათითა და მენტალიტეტით.

საქორწილო ლხინის ერთ-ერთი საუკეთესო პერიოდი იყო პატარძლის ცეკვა. პატარძალს „შაბაშის“ ფულით ასაჩუქრებდნენ (ის ვინც პატარძალთან იცეკვებდა, მისთვის ცალკე ჯილდო იყო განკუთვნილი). ქორწინების ზოგიერთი წეს-ჩვეულება თბილისში დღემდე არის შემორჩენილი.

ქორწილი ჩაიშალა

 

ქორწილი ჩაიშალა

22 წლის მამაკაცისა და 11 წლის გოგონას ქორწილი ჩაიშალა  – კადრებმა საზოგადოება აღაშფოთა

ირანის სასამართლომ გააუქმა 22 წლის მამაკაცის და 11 წლის გოგონას ქორწინება მას შემდეგ, რაც მათი ქორწილის ამსახველი ვიდეო სოციალურ ქსელში გავრცელდა.

მოსამართლემ ეს ქორწინება მიუღებლად გოგონას ასაკის გამო მიიჩნია. ამ გადაწყვეტილების შემდეგ მშობლები ამბობენ, რომ ქორწინება მაინც შედგება, როცა ბავშვი 13 წლის გახდება.

Twitter-ზე ქორწილის ვიდეო ირანელმა ჟურნალისტმა მასიხ ალინეჯადმა გამოაქვეყნა. კადრებში ჩანდა, რომ გოგონა ტიროდა. ამ ფაქტმა სოციალურ ქსელში დიდი რეზონანსი გამოიწვია.

ვაჟა-ფშაველა – დევების ქორწილი

 

ვაჟა-ფშაველა – დევების ქორწილი

ღამით ცა ჰქუხდა, გრგვინავდა,
მთებს მოედრიკათ თავიო.ტყეს გასდიოდა ფოთოლი,
ზღვა ბობოქარობს შავიო.
დევებსა აქვის ქორწილი,
დიდი დარბაზი ზრიალებს.
მეც დამპატიჟეს, შევედი, –
რა მქისე სუნი ტრიალებს?!
სამ პირად ცეცხლი დაენთოთ,
ზედ სამი ქვაბი შხიოდა,
სტუმრების წინა ხონჩებზედ
კაცის თავ-ფეხი დიოდა.
უკვენას ყურეშიითა
კვნესის ხმა გამოდიოდა:
“ძმის ხორცი როგორა ვსჭამო?!” –
ყმა ვინმე გამოჰკიოდა.
უსმელ-უჭმელად გავსძეხი,
ყელშიაც ამომდიოდა.

ქალი სამხრეთ კავკასიის კულტურაში: საქართველო

 

ქალი სამხრეთ კავკასიის კულტურაში: საქართველო

ქართული ოჯახი ზოგად კავკასიური ოჯახის ტიპს წარმოადგენს. ამიტომ ქართულ ოჯახში მისი წევრების უფლება-მოვალეობები სხვა კავკასიურ ოჯახებში არსებული უფლებრივი სისტემების მსგავსია.
საქართველოში, ისევე, როგორც სომხეთსა და აზერბაიჯანში მოქმედებდა ოჯახის წევრებს შორის უფროს-უმცროსობის იერარქიული ინსტიტუტი, „უფროსი ქალის“ ინსტიტუტი, „უმძრახობისა“ და „განრიდების“ წესები. უფროს ქალს, ჩვეულებრივ, უფროსი დედა ანუ დედამთილი წარმოადგენდა. მისი ფუნქციები იყო ოჯახის ტრადიციების დაცვა და, აგრეთვე, შენახვა და გადაცემა ახალი თაობებისათვის, სურსათ-სანოვაგის განაწილება დიდი ოჯახის შემადგენელი პატარ-პატარა ოჯახებისათვის სულადობისა და პატარა ბავშვების რაოდენების მიხედვით.
ქალს, ფეოდალურ საქართველოში, ისევე, როგორც სხვა კავკასიურ კულტურებში, მემკვიდრეობა არ ეკუთვნოდა. უმეტეს შემთხვევაში მის ქონებას შეადგენდა მზითვი, რომელიც ჩვეულებრივ, ლოგინის თეთრეულისგან, ტანსაცმლისგან, ჭურჭელისგან და პირუტყვისგან შედგებოდა. მთაში ქალს მხოლოდ საკუთარი ტანსაცმლსა და ხელსაქმის ყუთს ატანდნენ მზითვში. პატარძლის საქორწილო ტანსაცმელზე ზრუნვა სასიძოს მოვალეობა იყო. სასიძოს მხარეს უნდა ეზრუნა, აგრეთვე, პატარძლის ჩაცმაზე ქორწილი დღეს.
საქორწინო წეს-ჩვეულებები 
საქართველოში გავრცელებული გენდერული ურთიერთობების შესახებ მეტად საინტერესო მასალებს გვაწვდის საქორწინო წეს-ჩვეულებების ანალიზი. საქორწინო წეს-ჩვეულებები საქართველოში სამი ძირითადი ეტაპისგან შედგება. ესაა წინასაქორწინო პერიოდი, თვითონ ქორწილი და ქორწილის შემდგომი პერიოდი.
ქორწინების რიტუალი ძირითადად ხუთ ციკლს შეიცავდა: ქალის შერთვის საშუალებები (დანიშვნა), ნიშნობა, პერიოდი ნიშნობიდან ქორწილამდე, ქორწილი და ქორწილის შემდგომი პერიოდი.
საქართველოში ნათესავთა შორის ეგზოგამია დაცულია მანამ, სანამ ნათესაობა შთამომავალთა მეხსიერებაში არის შენახული. ამასთან ეგზოგამია დაცულია იყო არ მხოლოდ ნათესავთა შორის, არამედ ერთი სოფლის ან ერთი თემის შიგნითაც, რომელთა მკვიდრნიც ერთი სალოცავის (ხატის) მფარველობის ქვეშ იმყოფებოდნენ (მაგალითად, მთაში). ქორწინება იკრძალებოდა, აგრეთვე, მოსისხლე გვარებს შორისაც, იმის შემდეგაც კი, როცა გვარები შერიგდებოდნენ. აკრძალვა ძალაში იყო მანამ, სანამ ეს შთამომავალთა მესხიერებაში არსებობდა. ვაჟიშვილისათვის მეუღლის არჩევა მშობლების მოვალეობას და უფლებას წარმოადგენდა.
დასაქორწინებელი წყვილის შერჩევისას განსაკუთრებული ყურადღება ექცეოდა საპატარძლოს დედის, როგორც დიასახლისის რეპუტაციას, რადგან ითვლებოდა, რომ ქალი არა მხოლოდ სწავლობდა დედისაგან დიასახლისობას, არამედ მემკვიდრეობით იღებდა მისგან პიროვნულ ნიშან-თვისებებსაც. ვაჟის შემთხვევაში, ასევე, არკვევდნენ მის და მისი წინაპრების ფიზიკურ და გონებრივ სიჯანსაღეს, საოჯახო და სამეურნეო საქმიანობის გაძღოლის უნარს, ზნეობას და სხვ.
დანიშვნა (დაწინდვა)
საქართველოში არსებობდა ქალის დანიშვნის სხვადასხვა წესები: დაბადებამდე დანიშვნა, აკვანში დანიშვნა, «ხელის დაკვრით» დანიშვნა და სხვ. განვიხილოთ თითოეული მათგანი ცალცალკე:
საქართველოს ზოგიერთ კუთხეში გავრცელებული იყო ბავშვის დაბადებამდე დანიშვნის წესი. დანათესავების მიზნით, ოჯახები თანხმდებოდნენ მომავალი შვილების ქორწინების შესახებ. საქართველოში გავრცელებული იყო აკვანში დანიშვნის წესიც. ამ წესის მიხედვითაც, ბავშვების მომავალი ბედი წყდებოდა მშობლების შეთანხმების საფუძველზე.
ამ შემთხვევაში აკვანში მწოლიარე დანიშნულ გოგოს მიუტანდნენ ხოლმე საჩუქარს (თავშალს, ბეჭედს), ხოლო მის ოჯახს ძღვენს პურის, საკლავის, სასმელის და სხვა სახით. სამკაულს აკვანზე კიდებდნენ და ეს იყო მომავალი ქალიშვილის დანიშვნის ნიშანი. ისევე როგორც პირველ შემთხვევაში, აკვანში დანიშვნის დროსაც, დანიშნული ვაჟის მშობლები მოვალენი იყვნენ ქორწინების ასაკის დადგომამდე გარკვეული პერიოდულობით (მაგალითად, წელიწადში ერთხელ) ქალიშვილის ოჯახში საჩუქრები მიეტანათ. შესაძლებელი იყო ზრდასრულობისას ქალიშვილს უარი ეთქვა ქორწინებაზე, მაგრამ ამ შემთხვევაში მის ოჯახს ე.წ. „დანახარჯი“ უნდა აენაზრაურებინა ვაჟიშვილის ოჯახისათვის. ამგვარად, დანიშვნის ეს წესები, თვალნათლივ გვიჩვენებენ ქალის უუფლებობას ფეოდალურ საქართველოში.
საქართველოს სხვადასხვა კუთხეებში არსებობდა დანიშვნის სხვა სახეებიც. მეტად საინტერესოა ქალის დანიშვნის წესი, რომელიც ძირითადად ხევსურეთში და აფხაზეთში გვხვდება და რომელსაც „ხელის დაკვრით“ დანიშვნა ეწოდება. ასეთი წესით დანიშვნა შეიძლება მომხდარიყო თავშეყრის ადგილებში. ეს რიტუალი შემდეგში მდგომარეობდა. ქალს ვაჟის მამა, ბიძა ან სხვა მამრობითი სქესის ახლო ნათესავი მხარზე ხელს დაკრავდა, რაც იმას ნიშნავდა, რომ ქალი „ხელდაკრულია“, „ხელმოკიდებულია“ და მას სხვაგან გათხოვწების უფლება აღარ ჰქონდა.
საქართველოს სხვადასხვა კუთხეებში არსებობდა ქალის დანიშვნის სხვა წესიც. იგი ქალის ნივთებით დანიშვნის წესის სახელითაა ცნობილი. ოჯახში მოსული სტუმარი (მამაკაცი) ოჯახში ტოვებდა რაიმე ნივთს (სათუთუნეს, მათრახს, ფულს და ა.შ.), რაც იმის ნიშანი იყო, რომ სტუმარს ამ ოჯახში ქალიშვილი მოეწონა საცოლედ ან სარძლოდ. ამ დროს მასპინძელი არავითარ შემთხვევაში არ იფიქრებდა, რომ ეს შემთხვევით მოხდა. ორი დღის შემდეგ, ქალიშვილის ოჯახს უგზავნიდნენ შუამავლებს. ასეთი წესით ქალის დანიშვნის შემდეგ ქორწილზე უარის თქმა დიდ შეურაცყოფად ითვლებოდა.
არსებობდა ქალის დანიშვნის კიდევ სხვა წესებიც, მაგალითად, ცეკვის დროს ქუდის სროლის წესი.  
საქართველოს ზოგიერთ ნაწილში ფართედ იყო გავრცელებული ცოლის შერთვა მოტაცების გზით. ეს წესი მეტად პოპულარული იყო აფხაზეთში და სამეგრელოში.
სპეციალისტების აზრით, ქალის მოტაცების მიზეზები ქორწინებასთან დაკავშირებული მატერიალური დანახარჯების თავიდან აცილებაში უნდა ვეძებოთ. ხშირად მოტაცება ხდებოდა ახალგაზრდების შეთანხმებითაც, განსაკუთრებით კი მაშინ, როცა ქალიშვილს საქმრო ჰყავდა და იწუნებდა. ზოგიერთი სპეციალისტის აზრით, ქალის მოტაცება გამოწვეული იყო ფეოდალურ საქართველოში გავრცელებული „პირველი ღამის“ წესით, რომლის მიხედვითაც პატარძალთან პირველი ღამის გატარების უფლება ბატონს ჰქონდა.
თუ გამტაცებლებს მდევარი გამოედევნებოდა, მაშინ ვაჟის ოჯახს მდევრისათვის სახლის კარებთან საკლავი უნდა დაეხვედრებინა შემოსარიგებლად. თუ ქალი წინააღმდეგი იყო, მაშინ მას სრული უფლება ჰქონდა უკან გაყოლოდა მდევარს. ამგვარად, მოტაცების შემთხვევაში ქალის აზრს გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭებოდა.
გარიგებით დანიშვნა მთელს საქართველოში ფართედ გავრცელებული წესი იყო. იგი დღემდე შემორჩა მოსახლეობის გარკვეულ ფენებში. გარიგებაში მთავარი მომქმედი გმირი იყო „მაჭანკალი“ ან მისი შემცვლელი ახლო ნათესავი. „მაჭანკალი“ საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში სხვადასხვა მოტივებით მოქმედებდა. ზოგან ის უბრალოდ ახლო ნათესავი ან კეთილმოსურნე იყო და ამიტომ მისთვის გასამრჯელოს ან საჩუქრის შეთავაზება დიდ შეურაცყოფად ითვლებოდა. ზოგან იგი საჩუქარს იღებდა, ზოგან კი იგი გასამრჯელოსათვის ირჯებოდა. ამასთან, ამ შემთხვევაში გასამრჯელოს ოდენობა მზითვის ოდენობის პროპორციულად იზრდებოდა.
ნიშნობა წარმოადგენს საქორწინო მხარეების შეთანხმების დადასტურების გამომხატველ რიტუალს. ნიშნობის რიტუალითვის მნიშვნელოვანია ბეჭდის ან რაიმე სხვა სამკაულის გადაცემა.
ნიშნობის შემდეგ ოჯახები უკვე დანათესავებულად ითვლებოდნენ. დანიშვნის შემდეგ ქალი ფაქტიურად გათხოვილად ითვლებოდა და მისი თხოვა სხვა პირისაგან მიუღებელი იყო. საინტერესოა „კვეთილში ჩასმის“ რიტუალი. ეს რიტუალი მაშინ სრულდებოდა, როცა ქალი დაიწუნებდა თავის დანიშნულ საქმროს. ამ შემთხვევაში საქმრო ქალს „კვეთილში სვამდა“, რაც იმას ნიშნავდა, რომ ვაჟი რამდენიმე წლით უკრძალავდა ქალს გათხოვებას ან უსახელებდა იმ სოფლებს, სადაც მას გათხოვება არ შეეძლო.
საქართველოში ნიშნობიდან ქორწინებამდე, ჩვეულებრივ, ერთი წელი გადიოდა. თუმცა ეს პერიოდი შეიძლება უფრო გაგრძელებულიყო. ეს დამოკიდებული იყო ოჯახების მატერიალურ მდგომარეობაზე და დანიშნული წყვილის ასაკზე. ნიშნობიდან ქორწილამდე პეროიდში, ჩვეულებრივ, ქალ-ვაჟს ერთმანეთის ნახვის უფლება არ ჰქონდათ. დანიშნული ქალი მორიდებულად უნდა მოქცეულიყო, სახლიდან იშვიათად უნდა გასულიყო. მიუღებელი იყო, აგრეთვე, მისი სტუმრობა სხვა სოფლებში, განსაკუთრებით კი, საქმროს სოფელში. ზოგიერთ კუთხეში ამ პერიოდს „საპატარძლოს ტყვეობის“ პერიოდსაც უწოდებენ. საინტერსოა, რომ ტრადიციის მიხედვით, ერთ-ერთი დანიშნულის გარდაცვალების შემთხვევაში, მეორე მას ისე იგლოვებდა, როგორც ნამდვილი მეუღლე, თუმცა კი ერთმანეთი შეიძლება ნანახიც კი არ ჰყავდათ.
ქორწილი
საქართველოში, ისევე, როგორც მთელს სამხრეთ კავკასიაში ორ ეტაპად მიმდინარეობდა:
ქორწილი ქალის მამის სახლში და ქორწილი ვაჟის მამის სახლში. ამასთან, საქართველოშიც ქალის მამის სახლში გამართული ქორწილი უფრო მცირერიცხოვანი იყო. როგორც ვიცით, ეს რიტუალი დღემდე არსებობს სამხრეთ კავკასიაში. ქორწილის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი რიტუალი იყო ჯვრისწერა, რომელიც, ჩვეულებრივ, საპატარძლოს სოფელში არსებულ ეკლესიაში მიმდინარეობდა.
ქალის ცხოვრება ახალ ოჯახში მოიცავდა რიგ რიტუალებს, რომლებიც დაკავშირებული იყო როგორც რძლის ოჯახში მიღებასთან, ასევე ქალის მიერ ახალ ოჯახსა და თავისი მშობლების ოჯახს შორის ნათესავური კავშირების განმტკიცებასთან. საქართველოს ზოგიერთ კუთხეში არსებობდა ცოლ-ქმრის გაყრის სპეციალური წესიც. თუ მამაკაცი დაიწუნებდა ცოლს ანუ გაყრას გადაწყვეტდა, მაშინ მას ცოლისათვის „ნამაშვრალი“ უნდა გადაეხადა. „ნამაშვრალი“ იმდენი საქონლის მიცემას გულისხმობდა ცოლისთვის, რამდენი წელიც ქალი ცხოვრობდა და მუშაობდა ქმრის ოჯახში, პირველი და ბოლო წლების გამოკლებით.
წაწლობის ტრადიცია ფშავში
 
საქართველოში ქალის სტატუსის გასაანალიზებლად მეტად საინტერესოა სქესობრივი ურთიერთობების ფორმები, რომლებიც გავრცელებული იყო საქართველოს მთიან ნაწილში (ხევსურეთში და ფშავში). მხედველობაში გვაქვს ფშავური წაწლობისა და ხევსურული სწორფრობის ინსიტუტები. წაწლობა ფშაველთა შორის გავრცელებული სექსუალური ხასიათის ჩვეულებაა. წაწლობას ნადობ-ნაძმობასაც უწოდებდნენ ხოლმე. წაწლობა იწყება ფშაველი ქალ-ვაჟის სქესობრივი სიმწიფის პერიოდიდან (თოთხმეტი წლიდან).
რაც უფრო მეტი წაწალი ჰყავდა ყმაწვილ ქალსა თუ ვაჟს, მით უფრო პატივცემული იყო იგი. თუ ქალიშვილს ან ვაჟიშვილს არ ყავდა წაწლები, მაშინ ის ფშავში „უხეიროდ“ ითვლებოდა. მიღებული იყო, რომ ახალგაზრდა ისე უნდა მოქცეულიყო, რომ მიეზიდა წაწლები. წაწლობა ნიშნავს ნათესავ და უცხო ქალ-ვაჟს შორის სქესობრივი ურთიერთობების წეს-ჩვეულებას ფშავში. ეს ჩვეულება დაცულია ხატის სჯულითა და წესებით.
ქალ-ვაჟის სქესობრივი ურთიერთობები გარკვეული უფლებებითა და შეზღუდვებით ხასიათდება.
კერძოდ, წაწლობა დაშვებულია როგორც ნათესავთა, ასევე – უცხო პირთა შორის. მიუხედავად ამისა, ფშავში ნათესავთა შორის წაწლობას ერიდებიან. საქმეს ისაა, რომ წაწლობის წეს-ჩვეულების მიხედვით, სქესობრივი ურთიერთობები ქალ-ვაჟს შორის შეზღუდულია ხვევნა-კოცნით და წელს ზევით ალერსით. წაწლის ორსულობა დიდ სირცხვილად ითვლებოდა. წაწლების მხრიდან წესის დარღვევა მათი თემიდან განდევნით ისჯებოდა.
ეს წესი განსაკუთრებით მკაცრად მოქმედებდა ნათესავ წაწალთა შორის, რომლებიც სისხლის აღრევის გამო არა თუ თემიდან განდევნით, არამედ სიკვდილითაც შეეძლოთ დაესაჯათ. ამდენად, როგორც ვხედავთ, ნათესავთა შორის დასაშვებია წაწლობა, მაგრამ ქორწინება მიუღებელია. ერთი თემის წაწლებს ხატისგან აკრძალური ჰქონდათ შეუღლება, შესაძლებელი იყო სხვადასხვა თემის წაწლების შეუღლება.
წაწლობა, ცხადია, ურთიერთმოწონებაზე და ლტოლვაზე იყო დაფუძნებული. ქალიშვილი და ვაჟიშვილი ურთიერთმოწონების შემთხვევაში ერთმანეთს ნადობ-ნაძმობას უცხადებდნენ და ამის შემდეგ მიმართავდნენ წაწლობის წესის შესრულებას ანუ ერთად წოლას.
ფშავში მიღებულია, რომ დანიშნულ ადგილას ქალიშვილთან ვაჟი მივიდეს. ეს ადგილი თავდაპირველად სახლიდან მოშორებით მდებარეობს (ტყეში ნაბდის ქვეშ, საბძელში, ბოსელში და ა.შ.). გარკვეული სიახლოვის დამყარების შემდეგ ვაჟი მიდის ქალიშვილის სახლში ისე, რომ მისმა მშობლებმა არ გაიგონ. თუ მშობლები მაინც შეამჩნევენ თავიანთი ქალიშვილის წაწალის სტუმრობას, წესისამებრ ისე მოიქცევიან, რომ ვითომ არაფერი გაუგიათ.
წაწლობა, ჩვეულებრივ, ღამე მიმდინარეობს და მამლის ყივილამდე გრძელდება.
ფშავში გავრცელებულია მრავალწაწლიანობა. შესაძლებელია ხუთი ან ათი წაწლის ყოლა. ეთნოგრაფიული მასალებიდან ცნობილია ოცი წაწლის ყოლის შემთხვევებიც. ეს, ცხადია, წარმოშობს ნაძმობთა (წაწალი ვაჟი) შორის ქიშპობის შემთხვევებს. მტრობისა და კონფლიქტების თავიდან აცილება და დარეგულირება ქალის საქმეა. მან ისე უნდა მოაწყოს შეხვედრა, რომ მისი სხვა წაწალი ამას არ შეესწროს (მაგალითად, ქალი მხოლოდ ერთ წაწალს უშვებს სახლში ანუ მხოლოდ მაშინ უღებს კარებს ვაჟს, წინასწარ სეტანხმებული სპეციალური ნიშნის, სტვენის ან კაკუნის შემდეგ, თუ იგი სხვა წაწალთან დაკავებული არ არის).
ფშაველი ქალის გათხოვებას სრულიად არ უშლიდა ხელს წაწლობა. პირიქით, წაწლობა ხელს უწყობდა გათხოვწებას. საქმე ისაა, რომ ფშაველთა შეხედულებით, რაც უფრო მეტი წაწალი ჰყავს ქალიშვილს, მით უფრო ღირსეულ და პატივცემულ ქალად ითვლება იგი. მიღებული იყო, რომ როდესაც ნადობი (წაწალი ქალი) თხოვდებოდა, მას მაყრებად თან მიჰყვებოდნენ ნაძმობნი (წაწლები).
ამასთან ნადობის (წაწალი ქალის) ქორწილის დროს ნაძმობების (წაწალი მამაკაცების) მაყარში წაყოლა და მათი სიმრავლე ქალისათვის საამაყოდ ითვლებოდა. გარდა ტრფობა-ალერსისა, წაწლობის ინსტიტუტი მოიცავდა წყვილის მიერ ერთმანეთისთვის საჩუქრების გაკეთების წეს-ჩვეულებასაც: ასე მაგალითად, ქალი უქსოვდა ვაჟს ჭრელ წინდებს, უკერავდა სათამბაქოეს, ხოლო ვაჟი ჩუქნიდა ქალს კალათას წინდებისთვის, თითის ტარებს და ხელსაქმის სხვა ინსტრუმენტებს.
ხშირად წაწლობა წყვილს შორის მათი გათხოვება/ცოლის შერთვის შემდეგაც გრძელდებოდა. ზოგი ქმარი ქალს გათხოვების შემდეგ წაწლობის უფლებას არ აძლევდა. ამიტომ ქალი ხშირად ეყრებოდა ანუ გაურბოდა ქმარს. ფშავური ოჯახის კეთილდღეობა ქალზე იყო დამყარებული. მამაკაცი, ჩვეულებრივ, არ მუშაობდა და ოჯახურ მეურნეობას მთლიანად ქალი უძღვებოდა. ქალი მკიდა და თიბავდა ყანას, მწყემსავდა ძროხებს, ამზადებდა რძის ნაწარმს. გარდა ამისა, ქალი უვლიდა ოჯახს, ქსოვდა და კერავდა ტანსაცმელს.
ამგვარად, ქალზე იყო დამოკიდებული ოჯახის ეკონომიკური სიძლიერე. აქედან გამომდინარე, ქალის ოჯახიდან წასვლა არ იყო სასურველი. უფრო მეტიც, ეს შესაძლებელია ოჯახის სრული განადგურებითაც დასრულებულიყო. ამიტომ მამაკაცი იძულებული იყო შეგუებოდა ქალის წაწლობას. გარდა ამისა, ცოლის გაქცევა ფშავში დიდ სირცხვილად ითვლებოდა. ასეთ კაცზე გათხოვება ქალებს აღარ უნდოდათ. ამ გარემოებების გათვალისწინებით ქმარი, ჩვეულებრივ, ეგუებოდა ქალის წაწლობას. რა თქმა უნდა, იგი თვითონაც წაწლობდა.
სწორფერობა ხევსურეთში
ხევსურეთში გავრცელებული იყო ქალ-ვაჟთა სქესობრივი ურთიერთობების მსგავსი წესი, რომელიც სწორფრობის სახელწოდებითაა ცნობილი. ხევსურეთის სწორფრობა ურთიერთობათა ძირითადი პრინციპით ფშავური წაწლობის მსგავსია. სწორფრობის რიტუალშიც აკრძალულია ქალ-ვაჟის ურთიერთობაში დაწესებული ზღვრის გადალახვა.
თუმცა კი არსებობს რიგი განსხვავებებისა მათ შორის: ფშავში ქალთან ვაჟი მიდის, ხევსურეთში კი, პირიქით, ქალი მიდის ვაჟთან. გარდა ამისა, ხევსურეთში ძმობილი თავის სწორფერ ქალს სტუმარს უწვენს პატივისცემის ნიშნად. როგორც სწორფრობის, ასევე წაწლობის წეს-ჩვეულების გენეზისი და ფუნქციები დღემდე არ არის საბოლოოდ გარკვეული.

წიგნიდან: მზია წერეთელი – ”გენდერი: კულტურული და სოციალური კონსტრუქტი

QORWILIS DAGEGMVA

ქალი სამხრეთ კავკასიის კულტურაში: სომხეთი

“დიდი ოჯახი”
ჯერ კიდევ XIX ს-ის სომხეთში გავრცელებული იყო საოჯახო სათვისტომო – გერდასტანი, რომელიც აერთიანებდა რამოდენიმე თაობას, რომელსაც უხუცესი უძღვებოდა. ერთ ოჯახად ცხოვრობდნენ მშობლები ზრდასრული შვილებით, რომელთაც, თავის მხრივ, ჰყავდათ შვილები და შვილიშვილები. ღრმა პროვინციაში ასეთ გერდასტანში შეიძლება ყოფილიყო 50 – მდე ადამიანი, რომელიც ერთ ჭერ ქვეშ ცხოვრობდა. თუმცა კი სამხრეთ კავკასიაში ზოგადად, ეს იშვიათი მოვლენა იყო.
მე-20 საუკუნის დასაწყისისთვის თანდათანობით დაიწყო ასეთი დიდი სათვისტომოების რღვევა და ოჯახი უკვე შედგებოდა მხოლოდ მშობლებისგან და მათი ვაჟებისგან, რომლებსაც მეუღლე და მცირეწლოვანი შვილები ჰყავდათ. დაიწყო მე-3 თაობიდან შვილებიანი ოჯახების გამოყოფის პროცესი. მიუხედავად ამისა, ეს ოჯახები ცდილობდნენ ერთმანეთთან ახლო დასახლებას. ასე, რომ მთელი კვარტლები ატარებდა ერთი ოჯახის გვარს.
ერთი ოჯახის შიგნით, ბავშვები, რომელიც ძმისაც არ უნდა ყოფილიყვნენ, თანაბარ პირობებში იყვნენ, ისინი ყველანი ითვლებოდნენ და-ძმებად. მიუღებელი იყო, რომ რომელიმე დედას თავისი მაზლების შვილებთან შედარებით თავისი ღვიძლი შვილების მიმართ მეტი სიყვარული გამოევლინა. ყველა ბავშვისადმი ერთნაირი მზრუნველობა უნდა გამოეჩინათ ოჯახის უფროსებსაც – სახლის პატრონსა და დიასახლისს.
https://i0.wp.com/blog.farusa.org/wp-content/uploads/2010/11/miniature-style-familytree-big_small.jpg
ექვს-შვიდ წლამდე ბავშვები (გოგონებიც და ბიჭებიც) თავისი დროის უდიდეს ნაწილს ეზოში თამაშში ატარებდნენ. შემდეგ იწყებოდა მათი აღზრდა თავიანთი სქესის შესატყვისი საქმიანობის ათვისების მიზნით. გოგონებს ასწავლიდნენ საოჯახო საქმიანობას, ხშირად ისინი უვლიდნენ უმცროს და-ძმას, შემდეგ მათ ასწავლიდნენ ოჯახის წევრებისა და სტუმრებისათვის მომსახურეობას, ხელსაქმეს. ბიჭებს ასწავლიდნენ ბატკნის და ხბოს მწყემსვას, საქონლის სადგომში შერეკვას, შემდეგ კი ისინი ოჯახის მამაკაცებს საველე სამუშაოებშიც ეხმარებოდნენ.
ამგვარად, 7-8 წლის ასაკიდან სომხურ ოჯახებში ბავშვები აქტიურად ერთვებოდნენ გენდერულად ტიპირებულ საქმიანობებში.
სახლის პატრონი ერთპიროვნულად მართავდა მთელს მეურნეობას და არავის არ აბარებდა ანგარიშს თავისი საქმიანობის შესახებ. თუმცა ოჯახისათვის მნიშვნელოვანი საკითხების გადაწყვეტისას მას შეეძლო რჩევა ეკითხა ოჯახის უფროსი წევრებისთვის, განსაკუთრებით კი, თავისი ძმებისთვის, თუ ისინი მათთან ერთად ერთ ოჯახად ცხოვრობდნენ.
ოჯახში მკვეთრად იყო სამეურნეო ფუნქციები გაყოფილი სქესის მიხედვით. ყველა საველე სამუშაოს მამაკაცები ასრულებდნენ, საოჯახოს კი – ქალები. სამუშაო წინასწარ ნაწილდებოდა. როდესაც ოჯახი სავახშმოდ იკრიბებოდა საღამოს, ისინი უფროსობის მიხედვით სხდებოდნენ. თითოეული ოჯახის წევრი მოახსენებდა, თუ რა გააკეთა დღის განმავლობაში და მაშინვე იღებდა ახალ დავალებას. ოჯახის ყოველი წევრის პირადი შემოსავალი საერთო მეურნეობაში იდებოდა.
”უფროსი ქალი”
ოჯახურ საქმეებს ხელმძღვანელობდა უფროსი ქალი, დიასახლისი ანუ ტანტიკინი. ის, ჩვეულებრივ, ოჯახის უფროსის მეუღლე იყო, მაგრამ თუ იგი ქმარზე ადრე გარდაიცვლებოდა, მაშინ მისი უფლებები გადადიოდა უფროსობის მიხედვით შემდეგი მამაკაცის (უფროსი ძმის ან უფროსი ვაჟიშვილის) ცოლზე. ასეთი „უფროსი ქალის“ ავტორიტეტი აღიარებული იყო როგორც ოჯახის უფროსის, ასევე სხვა წევრების მხრიდან.
იგი ამ შემთხვევაში უფლებრივი თვალსაზრისით უფრო მაღლა იდგა, ვიდრე მისი მეუღლე, რადგან ეს უკანასკნელი ოჯახის ჩვეულებრივ, დაქვემდებარებულ წევრს წარმოადგენდა. სახლში ყველა ემორჩილებოდა ტანტიკინის მიერ დადგენილ წესებს. მას სახლის საზღვრებში ემორჩილებოდა უფროსი მამაკაციც. ტანტიკინის უფლება იყო აგრეთვე, ახალგაზრდა კაცისთვის საცოლის შერჩევაც. ტანტიკინს მიმართავდნენ ოჯახში ახალგაზრდა ქალის მთხოვნელებიც, თუმცა გადაწყვეტილების მიღებისას ის რჩევას ეკითხებოდა ქმარს და უფროს ძმას.
ტანტიკინი იყო ერთადერთი ქალი ოჯახში, ვინც მიმართავდა ოჯახის უფროს მამაკაცს კითხვით, რჩევით ან პრობლემით. მდედრობითი სქესის ოჯახის დანარჩენ წევრებს სახლის პატრონისთვის მიმართვის უფლება არ ჰქონდათ. ტანტიკინის უფლებები გამორჩეული იყო სუფრასთანაც, იგი იყო ის ერთადერთი ქალი, რომელსაც უფლება ჰქონდა დამჯდარიყო სუფრასთან მამაკაცების გვერდით.
ტანტიკინის ხელმძღვანელობით და მისი უშუალო ზედამხედველობით მიმდინარეობდა მთელი საოჯახო საქმიანობა. საუკუნეების მანძილზე დადგენილი იყო ქალთა ფუნქციები ოჯახში, დაწყებული უფროსი რძლიდან დამთავრებული უმცროსამდე. უფროსი რძალი წარმოადგენდა დიასახლისის თანაშემწეს და ითავსებდა ხოლმე მის ფუნქციებს, როდესაც ტანტიკინი სახლში არ იყო ან მიდიოდა ზაფხულში შვილიშვილებთან ერთად საძოვრებზე. ახალი რძალი თავსაბურავს რამდენიმე წელი ატარებდა ოჯახში და თუ როდის მიეცემოდა მას მისი მოხსნის უფლება, ამას ტანტიკინი განსაზღვრავდა ერთპიროვნულად. დიასახლისის ფუნქცია იყო, აგრეთვე, ბავშვებისათვის ზღაპრების მოყოლა.
რძალს ნება არ ჰქონდა ესაუბრა „უფროსებთან“ მათთვის მას მინიშნებებით (ნიშნებით) უნდა მიემართა. ამგვარად ჩამოყალიბდა ნიშნების გარკვეული სისტემა, რომლებითაც სარგებლობდნენ რძლები, როცა საჭირო იყო მიემართათ უფროსი მამაკაცებისთვის, განსაკუთრებით კი, მამამთილისა და უფროსი მაზლისთვის. თავიანთ ნათლიას ისინი მთელი ცხოვრების განმავლობაში ჩურჩულით ელაპარაკებოდნენ. იმ შემთხვევაში, თუ აუცილებელი იყო რაიმეს თქმა და ახლომახლო არ იყვნენ ბავშვები, რომელთა საშუალებითაც შეიძლებოდა სათქმელის გადაცემა, მაშინ რძალი მიმართავდა ბავშვს აკვანში, ან კატას ან რაიმე შინაურ ცხოველს და მათ ეუბნებოდა, რომ გადაეცათ სათქმელი მაგალითად, ისეთი როგორიცაა, მეზობლის თხოვნა.
მამაკაცისთვის ტრადიციულ სომხურ ოჯახში ქალის ცემა დიდ სირცხვილად ითვლებოდა. თუმცა დიასახლისს – ტანტიკინს ჰქონდა უფლება გაერტყა რძლისათვის, მაგრამ მის შვილს ანუ ქალის ქმარს ამის უფლება არ ჰქონდა. და თუ ეს მაინც მოხდებოდა, რძალს ჰქონდა უფლება მიემართა დიასახლისისთვის საჩივრით.
როგორც ვხედავთ, სომხურ ოჯახში დაცული იყო მკვეთრი გენდერული უფლებრივი იერარქია. მამაკაცები ქალებთან შედარებით პრივილეგირებულნი იყვნენ, თუმცა დიასახლისი – ტანტიკინი ოჯახის უფროსთან თითქმის თანაბარი უფლებებით სარგებლობდა, მაგრამ ეს არ ეხებოდა დანარჩენ ქალებს.
გენდერული იერარქია
უნდა აღინიშნოს ის, რომ უფლებრივი იერარქია აგებული იყო როგორც სქესობრივი ფაქტორის გათვალისწინებით, ასევე უფროს-უმცროსობის საფუძვლზეც. უფლებრივ იერარქიაში ამ ორივე ფაქტორის როლზე მიუთითებს აგრეთვე, სომხურ ტრადიციულ კულტურაში არსებული დაძინების (მოსვენების) წესიც. ყველაზე ადრე დასაძინებლად წვებოდა უფროსი მამაკაცი – (ტანტერი) შემდეგ რიგრიგობით ოჯახის სხვა მამაკაცები უფროსობის მიხედვით. შემდეგ წვებოდა „უფროსი ქალი“ და მას მოსდევდნენ სხვა ქალები ასევე უფროს – უმცროსობის გათვალისწინებით.
ამგვარად, უმცროსი რძალი ყველაზე გვიან წვებოდა. ამასთანავე, იგი ყველაზე ადრე იღვიძებდა და იერარქიის საპირისპირო მიმართულებით თანდათანობით იღვიძებდნენ ოჯახის სხვა წევრები: ჯერ ძალები, შემდეგ კი – მამაკაცები. ყველაზე გვიან ლოგინიდან დგებოდა ოჯახის „უფროსი მამაკაცი“. ძილის წინ უმცროსი რძალი ან უმცროსი ქალიშვილი ოჯახის ყველა მამაკაც წევრს ფეხებს ბანდა და უმშრალებდა.
როცა ოჯახი ძალიან ფართოვდებოდა და შეუძლებელი ხდებოდა ერთად ცხოვრება, დიდი ოჯახი იშლებოდა, მაგრამ ერთობლივი ღონისძიებების (ქორწილი, დაკრძალვა და სხვ.) დროს უფროს-უმცროსობის ინსტიტუტი შენარჩუნებული იყო.
მემკვიდრეობის საკითხი
ოჯახის ქონების პირდაპირ მემკვიდრეებად მამაკაცები ითვლებოდნენ, ქალიშვილებს კი, თუ ძმები ცოცხლები ჰყავდათ, არაფერი არ ეკუთვნოდათ.
საინტერესოა შეუღლების წეს-ჩვეულებებიც. ნათესავებს შორის ქორწინება ნებადართული იყო არა უახლოეს 7 თაობისა, სომხები ტრადიციულად ქორწინდებოდნენ ძალიან ადრეულ ასაკში. მოქმედებდა აკვანში დანიშვნის წესიც.

ამ კულტურის გენდერული ანალიზისათვის საინტერესოა ნათესაური მიმართებებიც. კერძოდ, მამის მხრიდან ნათესავებს სომხები აზღაკანს უწოდებდნენ, რაც სიტყვასიტყვითი თარგმანით ნათესავს, მოგვარეს ნიშნავს, ხოლო დედის მხრიდან ნათესავს კი – ბარეკამას, რაც პირდაპირი თარგმანით კეთილისმსურველს აღნიშნავს. აღსანიშნავია, რომ მიუხედავად ქალისა და კაცის მხრიდან ნათესავებისადმი ასეთი არათანასწორი დამოკიდებულებისა, ქორწილებისა ან სხვა საერთო თავყრილობების დროს, ორივე მხარის დასწრება-დაპატიჟება სავალდებულოდ ითვლებოდა.

ქორწინების ინიციატივა და პატარძლის არჩევა მომდინარეობდა „უფროსი ქალისაგან“ ან ვაჟის დედისგან, რომელიც წინასწარ უთანხმებდა თავის არჩევანს ქმარს და ნათესავებს. სომხები მაჭანკლის საშუალებით არკვევდნენ დათანხმდებოდა თუ არა ქალის ოჯახი ქორწინებაზე. გოგოს დედა რჩევას ეკითხებოდა თავის ძმებს. მამა კი ამ გადაწყვეტილებაში მონაწილეობას არ იღებდა. დადებითი პასუხის შემთხვევაში გოგოს მშობლებთან მიდიოდნენ სასიძოს მშობლები ნათესავებთან ერთად, რათა გადაეცათ ნიშნობის ბეჭედი. ნიშანის ფუნქციას, ჩვეულებრივ, ბეჭედი ან რაიმე სხვა სამკაული ასრულებდა. ამ დღიდან დაწყებული ქალიშვილი დანიშნულად ითვლებოდა.
ნიშნობიდან ქორწილამდე ზოგჯერ რამდენიმე წელიწადი გადიოდა. მაგრამ ნიშნობის შემდეგ ოჯახები უკვე დამოყვრებულად ითვლებოდნენ და ყველანაირად ეხმარებოდნენ ერთმანეთს.
საქორწინო რიტუალი, მიუხედავად იმისა, რომ სასომხეთის სხვადასხვა კუთხეში განსხვავებებს მოიცავს, ძირითადად ერთნაირად მიმდინარეობდა. სომხური ქორწინებისთვის სპეციფიკურია გარკვეული თანხის გადახდა ვაჟის მშობლების მხრიდან პატარძლის დედისთვის. ამ თანხას წიწაგინს უწოდებენ, რომელიც პირდაპირი მნიშვნელობით „ძუძუს ფასს“ ანუ იმ რძის საფასურს აღნიშნავს, რომლითაც დედამ თავისი ქალიშვილი გამოკვება.
სომხურ კულტურაში ტრადიციულად ითვლება, აგრეთვე, მზითვის გატანება ქალიშვილისთვის, რომლის რაგვარობა და სიდიდეც ასევე წინასწარი შეთანხმების საგანია. ჩვეულებრივ, მზითევში შედიოდა ლოგინის თეთრეული, საქორწილო ფარდა, ჭურჭელი, ზოგჯერ კი პირუტყვიც. საინტერესოა, რომ ძროხას სომხეთში არასოდეს არ ატანდნენ მზითევში. ხალხური გადმოცემის მიხედვით, ეს იმით აიხსნება, რომ ოჯახიდან მდედრობითი სქესის ორი წევრი არ გასულიყო. პატარძლის საქორწილო ტანსაცმელზე ზრუნვა სასიძოს მოვალეობა იყო.
ისევე, როგორც სხვა სამხრეთ კავკასიურ კულტურებში (აზერბაიჯანი, საქართველო) ქორწილი აქაც შემოდგომაზე იმართებოდა.
ტრადიციები
სომხეთშიც, ისევე როგორც აზერბაიჯანში მოქმედებდა უბიწობის ინსტიტუტი. ორივეგან დიდ სირცხვილად ითვლებოდა, თუ პირველ საქორწილო ღამეს პატარძალი უბიწო არ იყო. მაგრამ სომხეთში სრულდებოდა შემდეგი რიტუალიც. როგორც კი გაირკვეოდა, რომ ქმარი „დაეუფლა“ ქალიშვილს, ამ ფაქტის აღსანიშნად თოფს ისროდნენ, ხოლო შემდეგ პატარძლის დედას უგზავნიდნენ დაკლულ ქათამს, საქორწილო ღამის ზეწარს და მილოცვებს. ამ რიტუალის შემდეგ ითვლებოდა, რომ ქორწინება ბედნიერი იქნებოდა.
ქორწინების დარღვევა მიუღებელი იყო. ცოლს ღალატისათვის თმებს კრეჭდნენ, ვირზე უკუღმა სვამდნენ და ატარებდნენ ქუჩა-ქუჩა, იგივენაირად ექცეოდნენ მამაკაცებსაც, რომლებიც ცოლს უღალატებდნენ.
სომეხი ქალისათვის ყველაზე დიდ უბედურებად უშვილობა ითვლებოდა, ორსულ ქალს ეკრძალებოდა უშვილოს გვერდზე დაჯდომა, რათა ეს სენი არ გადასდებოდა. ფეხმძიმე ქალს ეკრძალებოდა მშობლიურ სახლში სტუმრობაც. მშობიარობის შემდეგ ქალი მიდიოდა ხოლმე მშობლიურ სახლში დედის მოსანახულებლად, ოღონდ მხოლოდ მაშინ, როცა მამა სახლში არ იყო. ამასთან მას ბავშვი არასოდეს თან არ მიყავდა. ეს გახლდათ განრიდების წეს-ჩვეულების ერთ-ერთი გამოვლინება, მსგავსი წესი მოქმედებდა საქართველოშიც.
აღსანიშნავია, რომ სომხურ კულტურაშიც ბიჭის დაბადება უფრო სასიხარულო იყო, ვიდრე – გოგოსი. ბიჭის დაბადების შემთხვევაში ქალთან მოქონდათ ტკბილეული (თაფლი), მისი სახლის წინ უკრავდა მუსიკა, თვით სახლი კი მორთული იყო მწვანე ტოტებით, რომელიც გვარის გაგრძელების სიმბოლოდ ითვლებოდა.

წიგნიდან: მზია წერეთელი – ”გენდერი: კულტურული და სოციალური კონსტრუქტი

საწყალო ხინკალო

  საწყალო    ხინკალო საწყალო ხორცის  ხინკალო  , შენც გაიფუჭე სახელი. ვინ მოგიგონა პირველად, იმას დაადგეს ნათელი. შენი სამშობლო ფშავია, ბაკან...